Ở Việt Nam, ước tính có tới hơn 7 triệu người đang bị mắc căn bệnh trào ngược dạ dày thực quản (GERD). Vậy trào ngược dạ dày thực quản là bệnh gì, nguyên nhân mắc bệnh, triệu chứng và cách điều trị bệnh ra sao. Mọi thông tin sẽ có trong bài viết dưới đây.

1. Trào Ngược Dạ Dày Thực Quản Là Gì?

Trào ngược dạ dày thực quản hay Gastroesophageal Reflux Disease (GERD) là tình trạng dịch dạ dày lẫn với thức ăn trào ngược lên thực quản gây tổn thương thực quản, hầu, họng.

Tình trạng trào ngược dạ dày thực quản cần sớm khắc phục tránh để kéo dài có thể dẫn tới những biến chứng nguy hại như: Viêm đường hô hấp, viêm loét và hẹp thực quản, barrett thực quản và ung thư thực quản.

2. Nguyên Nhân Gây Trào Ngược Dạ Dày Thực Quản

Có rất nhiều nguyên nhân gây ra tình trạng dạ dày thực quản. Cụ thể:

• Nguyên nhân trào ngược dạ dày thực quản theo Tây Y

Cơ chế gây trào ngược dạ dày thực quản là do hoạt động của cơ vòng thực quản – dạ dày không tốt. Cơ này được ví như “nắp đậy” của dạ dày. Hiện tượng trào ngược xảy ra được ví như “thùng đầy nắp yếu”, cụ thể:

• Vì một lý do nào đó mà cơ vòng thực quản – dạ dày bị suy yếu, không đóng khít lại được hoặc mở khi không cần thiết
• Lượng thức ăn trong dạ dày quá nhiều sẽ trào ngược vào dạ dày thực quản.

Bệnh trào ngược dạ dày thực quản xảy ra ở mọi người ở mọi lứa tuổi, và đôi khi không rõ nguyên nhân. Bệnh thường xảy ra phổ biến hơn ở những người:

• Thừa cân hoặc béo phì, có thai gây tăng áp lực lên dạ dày
• Dùng một số loại thuốc, bao gồm một số thuốc trị hen suyễn, thuốc chẹn kênh canxi, thuốc chống dị ứng, thuốc an thần và thuốc chống trầm cảm.
• Hút thuốc và tiếp xúc với khói thuốc
• Một số bệnh lý có liên quan đến tình trạng này bao gồm: viêm loét dạ dày, phù nề, viêm hang vị dạ dày, tổn thương hệ thần kinh ở thực quản do di truyền hoặc nhiễm trùng, thoát vị dạ dày,… gây ảnh hưởng tới khả năng tiêu hóa dẫn tới việc thức ăn bị trào ngược lên trên.

• Nguyên nhân trào ngược dạ dày thực quản theo Đông Y

Trong Đông y, bệnh lý này thuộc phạm vi các chứng bệnh như “Ế cách”, “Hung thống”, “Thổ toan”… do nhiều nguyên nhân gây nên như rối loạn tình chí (tinh thần căng thẳng – stress), ẩm thực bất điều (ăn uống không điều độ), lao lực quá độ, cảm thụ ngoại tà… với cơ chế chủ yếu là do vị khí thượng nghịch, thăng giáng thất thường mà phát sinh ra các chứng trạng như ợ hơi, ợ chua, đau tức sau xương ức, viêm rát họng, nôn và buồn nôn… 

3. Triệu Chứng Bệnh Trào Ngược Dạ Dày Thực Quản

Khi mắc trào ngược dạ dày thực quản, bạn thường có các biểu hiện sau:

• Đau tức ngực, thượng vị

Bạn có thể có cảm giác bị đè ép, thắt ở ngực, xuyên ra sau lưng và cánh tay.

Nguyên nhân do axit trào ngược lên kích thích vào các đầu mút sợi thần kinh trên bề mặt niêm mạc thực quản, cơ quan cảm ứng đau sẽ đưa ra tín hiệu như đau ngực.

• Ợ hơi, ợ chua, ợ nóng

Ợ hơi thường xuyên là dấu hiệu bệnh trào ngược dạ dày thực quản.

Ợ chua thường đi kèm với ợ hơi và ợ nóng, để lại vị chua trong miệng.

Ợ nóng là cảm giác nóng rát từ dạ dày (vùng thượng vị), dưới xương ức lan lên cổ.

Các triệu chứng trên thường xuất hiện khi ăn no, khi đầy bụng khó tiêu, nằm ngủ, nhất là vào ban đêm.

• Khó nuốt

Trào ngược dạ dày thực quản với tần suất lớn gây phù nề, sưng tấy, làm thu hẹp đường kính thực quản. Vì thế người bệnh có cảm giác khó nuốt, vướng ở cổ.

• Buồn nôn, nôn

Sự trào ngược của axit vào họng hoặc miệng, kích thích họng miệng gây cảm giác buồn nôn.

Tình trạng này có thể xảy ra vào bất cứ lúc nào nhưng thường nặng nhất vào ban đêm do tư thế khi ngủ và khi hệ thần kinh phó giao cảm hoạt động mạnh mẽ hơn.

• Miệng tiết nhiều nước bọt

Miệng tiết nhiều nước bọt là cơ chế tự bảo vệ của cơ thể ở vùng miệng nhằm trung hòa bớt lượng axit trào lên.

Ngoài những dấu hiệu trào ngược dạ dày phổ biến trên, người bệnh còn có thể gặp các triệu chứng khác như khó tiêu, đầy bụng, hen suyễn viêm phổi,…

4. Biến Chứng Của Trào Ngược Dạ Dày Thực Quản

GERD có thể xấu đi và biến thành các điều kiện khác nếu không được điều trị, các biến chứng phổ biến là:

• Viêm thực quản : Thức ăn trào ngược lên tạo điều kiện thuận lợi cho các vi khuẩn gây viêm.
• Co thắt thực quản : Thực quản trở nên hẹp, gây khó nuốt.
• Barrett thực quản : Các tế bào ở thực quản có thể biến đổi thành các tế bào tương tự như niêm mạc ruột, sự biến đổi này có thể dẫn đến ung thư thực quản.
• Các vấn đề về hô hấp : Acid dạ dày có thể tràn vào phổi gây ra một loạt các vấn đề khác bao gồm tắc nghẽn phổi, khàn tiếng, hen suyễn, viêm thanh quản và viêm phổi .

5. Làm sao để biết mình có bị trào ngược dạ dày thực quản? Các phương pháp chẩn đoán!

Để chẩn đoán bệnh trào ngược dạ dày thực quản, ngoài các triệu chứng lâm sàng người bệnh kể, các bác sĩ sẽ sử dụng thang điểm đánh giá trào ngược gồm 9 câu hỏi, mỗi câu từ 0-5 điểm trong Hướng dẫn chẩn đoán một số bệnh tai mũi họng của Bộ Y tế và thực hiện các chỉ số cận lâm sàng sau:

• Chụp X-quang tiêu hóa giúp phát hiện thoát vị lỗ thực quản và tình trạng hẹp thực quản
• Nội soi dạ dày tá tràng phát hiện viêm loét
• Đo trở kháng thực quản giúp đánh giá chất trào ngược vào thực quản là khí hay dịch.
• Đo pH ghi lại thông số acid dạ dày thực quản.

6. Điều trị trào ngược dạ dày thực quản

Dưới đây là những biện pháp điều trị trào ngược dạ dày thực quản được sử dụng trên thực tế:

• Điều trị trào ngược dạ dày thực quản theo Tây Y

GERD thường sẽ được điều trị bằng thuốc và thay đổi lối sống trước khi áp dụng các phương pháp điều trị khác.

Các nhóm thuốc sử dụng cho tình trạng này bao gồm:

• Thuốc ức chế bơm proton: là thuốc hàng đầu cho điều trị triệu chứng và điều trị viêm thực quản do loét do làm giảm tiết acid dạ dày.
• Thuốc chẹn H2
• Thuốc kháng acid: trung hòa acid dịch vị bằng các chất có tính kiềm. Tác dụng phụ thường gặp gồm tiêu chảy, táo bón.
• Prokinetic: thuốc làm tăng trương lực cơ vòng, giúp cơ đóng khít lại và làm giảm trào ngược.
• Erythromycin: kháng sinh hoạt động như motilin – một chất giúp co bóp tiêu hóa, do đó giúp đẩy nhanh tốc độ làm rỗng dạ dày.

• Điều trị trào ngược dạ dày thực quản theo Y học cổ truyền

Đông y cũng dựa vào các nguyên nhân gây Trào ngược dạ dày thực quản để đưa ra các pháp điều trị, cụ thể:

• Với chứng trào ngược dạ dày – thực quản do thần kinh căng thẳng (stress): Thần kinh căng thẳng ảnh hưởng đến chức năng sinh lý của tỳ vị, gây đau vùng thượng vị, ợ hơi, ợ nóng, khí ở trung tiêu ngược lên, vùng ngực và vùng thượng vị bức bách kèm theo khó thở, ăn ít, tiêu hóa trì trệ, bụng đầy hơi… 

=> Điều trị: Kiện tỳ, ích khí giáng nghịch

• Trào ngược dạ dày – thực quản do thức ăn lạ, thức ăn không phù hợp: Người bệnh ợ hơi, buồn nôn hoặc nôn, bụng đầy hơi, đau từng cơn hoặc đau liên miên, khí ở trung tiêu chạy ngược, vùng thượng vị đầy tức khó chịu…

=> Điều trị: Dùng các vị thuốc hỗ trợ tiêu hóa

• Trào ngược dạ dày – thực quản do can mộc khắc tỳ thổ quá mạnh: Đau tức vùng thượng vị, nhu động ở dạ dày tăng lên từng đợt, ngực sườn trướng đầy, ợ hơi, ợ nóng, người bệnh khó chịu, bực bội, tỳ khí và vị khí không lưu thoát, người bệnh chán ăn, mất ngủ.

=> Điều trị: bổ thổ bình can, điều khí. 

Trong đó bài thuốc YHCT Dạ dày hoàn Bà Giằng với các vị thuốc tiêu biểu Lá khôi, Dạ cẩm, Mẫu lệ, Nga truật, Chè dây, Sa nhân, Thương truật… là bài thuốc được đánh giá cao về khả năng tác động lên gần như tất cả các nguyên nhân thường gặp gây bệnh dạ dày, không chỉ cắt được triệu chứng bệnh mà còn bổ tỳ vị, kích thích tiêu hóa, băng se niêm mạc dạ dày… từ đó điều trị hiệu quả các bệnh dạ dày, trong đó có hội chứng trào ngược dạ dày thực quản.

7. Phòng ngừa bệnh trào ngược dạ dày thực quản tiến triển

Bên cạnh dùng thuốc, người bệnh trào ngược dạ dày thực quản cần kết hợp thêm các biện pháp thay đổi lối sống và thực hiện chế độ ăn uống khoa học, cụ thể:

• Nên ăn lượng thức ăn vừa phải, tránh ăn quá nhiều cùng lúc
• Ngừng ăn trước khi đi ngủ từ 2-3 tiếng.
• Hạn chế hút thuốc lá, nếu có thể hãy từ bỏ thuốc lá ngay hôm nay
• Giảm cân, giảm căng thẳng.
• Không mặc quần bó sát quanh bụng
• Kê cao gối khi ngủ
• Chế độ ăn: một số thực phẩm có thể gây triệu chứng trào ngược ở một số người, bạn có thể giảm bớt lượng thực phẩm này xem có giúp ích cho trường hợp của bạn không. Các thực phẩm này bao gồm: thức ăn nhiều dầu mỡ, cay nóng, cà phê, đồ uống có cồn, chocolate, bạc hà, các sản phẩm từ cà chua…

Trào ngược dạ dày thực quản là bệnh thường gặp nhưng ít người để ý đến các biểu hiện của bệnh cho đến khi có các triệu chứng khó chịu hơn hoặc  đã gặp biến chứng. Khi gặp biến chứng, việc điều trị sẽ trở nên khó khăn và tiềm ẩn nhiều nguy cơ chuyển biến thành các bệnh lý nguy hiểm khác. Do vậy bạn cần đi kiểm tra sớm nếu có các triệu chứng nghi ngờ của bệnh.