Thuốc Y học cổ truyền (YHCT) luôn được nhiều người bệnh tin dùng bởi tính hiệu quả, cũng như an toàn, đặc biệt thuốc rất phù hợp với người mắc các bệnh mạn tính. Tuy vậy, trong một số trường hợp khi sử dụng thuốc YHCT bệnh nhân lại thấy “bệnh tăng lên” và chỉ thuyên giảm dần nếu dùng lâu dài & đủ đợt điều trị. Hiện tượng này được gọi là công thuốc, rất thường gặp trong điều trị nhiều bệnh lý và nó hoàn toàn khác với tác dụng phụ của một thuốc. Bài viết sau sẽ làm rõ nguyên nhân và cách khắc phục về hiện tượng công thuốc khi dùng thuốc YHCT.

Vậy “ Hiện tượng Công Thuốc” là gì?

Thuốc y học cổ truyền là một vị thuốc sống hoặc chín; hay chế phẩm thuốc được phối hợp, bào chế theo phương pháp của y học cổ truyền từ một hay nhiều vị thuốc có nguồn gốc thực vật, động vật, khoáng vật có tác dụng chữa bệnh hoặc có lợi cho sức khỏe con người.

Cơ chế tác dụng của thuốc y học cổ truyền bao gồm trị tiêu và trị bản. Trong đó Trị Tiêu là điều trị ngọn bệnh hay các triệu chứng, bệnh mới mắc biểu hiện ra bên ngoài & Trị Bản là điều trị gốc bệnh, bệnh mãn tính, những rối loạn chức năng từ trong tạng phủ. Mục tiêu cuối cùng sẽ là điều hòa chức năng tạng phủ và điều hòa lưu thông khí huyết và thông kinh lạc.

Khi uống thuốc YHCT, thời gian đầu trong cơ thể, thuốc phát huy tác dụng đẩy mạnh quá trình đào thải các tà – khí; đây chính là  nguyên nhân gây bệnh trong cơ thể và là nguồn gốc hình thành nên bệnh. Chính sự đào thải tà – khí là nguyên nhân làm cho bệnh tăng thêm. 

Biểu hiện của công thuốc: Bệnh nhân sẽ cảm thấy các triệu chứng bệnh tăng lên, cơ thể mệt mỏi, có cảm giác khó chịu trong người.

Có thể thấy rõ hiện tượng công thuốc ở bệnh nhân điều trị bệnh xương khớp như: Khớp đau tăng lên, tăng nhức mỏi cơ, tăng các phản ứng bệnh, vì vậy gây tăng kích thích thần kinh khiến các khớp tăng nhạy cảm và tăng đau khi vận động.

Ví dụ thuốc đông y Phong tê thấp Bà Giằng – là thuốc Gia truyền có lịch sử 100 năm trong điều trị bệnh nhân xương khớp: Bệnh nhân dùng thuốc thường trong 10 – 15 ngày đầu tiên sẽ có đáp ứng là biểu hiện công thuốc, có thể đau nhức tăng lên, mỏi nhiều lên, cứng khớp hơn một chút, cơ thể hơi khó chịu hoặc vùng cơ co cứng hay khớp hơi nóng lên…, mức độ công thuốc sẽ tùy theo cơ thể và mức bệnh lý của bệnh nhân. Tất cả biểu hiện trên đều là dấu hiệu để người bệnh nhận biết được Thuốc Phong tê thấp Bà Giằng đang bắt đầu có tác dụng.

Nên làm gì khi xuất hiện Hiện tượng công thuốc?

Đầu tiên là bạn không cần lo lắng vì khi có biểu hiện công thuốc tức là cơ thể bạn đang đáp ứng tốt với thuốc y học cổ truyền.

Về nguyên tắc chung, khi gặp các biểu hiện công thuốc nhẹ, mức độ vừa phải, bệnh nhân vẫn duy trì dùng thuốc, dần dần hiện tượng công thuốc sẽ thuyên giảm, tình trạng bệnh sẽ cải thiện dần. Khi gặp các biểu hiện công thuốc ở mức độ đau nhức nhiều hơn thì có thể dùng một số biện pháp như chườm ấm, lạnh, hoặc dùng thuốc hỗ trợ cần liên hệ với bác sĩ.

Bác sĩ Phạm Hưng Củng, nguyên vụ trưởng vụ y học cổ truyền – Bộ Y tế, hiện phụ trách phòng tư vấn tại Dược phẩm Bà Giằng cho biết cách xử trí khi bệnh nhân gặp hiện tượng công thuốc như sau:

Với những biểu hiện công thuốc nhẹ, chỉ hơi đau nhức mỏi thì bạn không cần biện pháp hỗ trợ thêm, duy trì dùng thuốc hiện tại. 

Với những biểu hiện công thuốc nặng như: đau nhức quá nhiều, cứng mỏi khớp, có thể sưng nóng nhiệt trong người thì có thể dùng các biện pháp hỗ trợ như:

• Nếu Cứng cơ, cứng khớp nhiều : có thể chườm ấm bằng túi muối rang, ngải cứu sao muối hoặc ngâm tay chân với nước gừng ấm, các loại cao dán thông thường giúp giãn cơ. 
• Nếu khớp sưng nóng: có thể chườm mát bằng khăn, túi vải…
• Nếu đau nhức nhiều: có thể giảm liều dùng, sử dụng một số loại giảm đau nhẹ nếu cần thiết ( cần được tư vấn của bác sĩ).
• Nóng trong người, nhiệt miệng: dùng các đồ ăn có tính chất thanh nhiệt như: bột sắn dây, nước đỗ đen ninh (không đường), nước ra má hoặc  rau diếp cá … uống hàng ngày.

Và quan trọng là hãy liên hệ lại với bác sĩ tư vấn để được hướng dẫn chi tiết về cách điều chỉnh liều dùng, kết hợp chế độ ăn uống hoặc phối hợp thêm thuốc khác nếu cần. Tổng đài trung tâm tư vấn Bà Giằng 1800-6036 (miễn cước) luôn có bác sĩ trực để trao đổi với bệnh nhân khi cần thiết. 

Những điều cần chú ý khi dùng thuốc y học cổ truyền

Để việc sử dụng thuốc y học cổ truyền thực sự mang lại hiệu quả thì người dùng thuốc cũng cần lưu ý một số vấn đề sau:

Về liều lượng: Sẽ tùy theo việc dùng vị thuốc đơn lẻ, hay dạng thuốc có phối hợp nhiều vị thuốc mà Bác sĩ sẽ hướng dẫn bạn liều dùng phù hợp. Liều lượng cũng phụ thuộc vào mức độ bệnh, cơ địa của mỗi người. Đặc biệt trong đông y cũng sẽ có những vị thuốc có hoạt tính rất mạnh có thể gây một số phản ứng nếu dùng sai cách. Bởi vậy khi sử dụng thuốc, người bệnh cần tuân thủ theo chỉ dẫn từ bác sĩ y học cổ truyền.
Thời gian dùng thuốc: Thông thường thời gian sử dụng thuốc y học cổ truyền sẽ dài hơn so với thuốc tây y. Đặc biệt là với các bệnh lý mạn tính như xương khớp, bệnh lý đại tràng… thì việc duy trì dùng thuốc kéo dài là điều rất bình thường. Thời gian sử dụng thường là từ 1 đến 3 tháng tùy mức độ bệnh. Vì vậy đòi hỏi sự kiên trì và tuân thủ điều trị của bệnh nhân.

Những dấu hiệu nhận biết thuốc bắt đầu có tác dụng: 

Dựa trên mục tiêu điều trị thì khi dùng thuốc Y học cổ truyền bệnh nhân sẽ thấy được các dấu hiệu bệnh giảm dần, khi kết thúc đợt điều trị chức năng cơ thể sẽ được điều hòa và ổn định. 

Tuy nhiên điều đặc biệt khi dùng thuốc đông y là trong giai đoạn đầu dùng thuốc bệnh nhân thường thấy các biểu hiện bệnh tăng lên, đau nhức nhiều lên, người mệt mỏi… đặc biệt gặp nhiều trong khi dùng thuốc điều trị bệnh xương khớp. Đây là vấn đề rất bình thường và cũng là dấu hiệu nhận biết thuốc bắt đầu có những tác dụng trên bệnh. Người bệnh cần kiên nhẫn vượt qua giai đoạn công thuốc, để tiếp tục duy trì sử dụng thuốc đúng cách và đạt được hiệu quả điều trị tốt nhất.